Het COM-B model, ontwikkeld doorSusan Michie en haar collega’s, is een belangrijk kader voor het begrijpen van gedragsverandering en gedrag in het algemeen. Het COM-B model bestaat uit vier onderdelen (lees er hier meer over): capaciteit (capability), gelegenheid (opportunity), motivatie (motivation) en gedrag (behaviour). In dit artikel duiken we dieper in het begrip ‘gelegenheid’ en waarom het van cruciaal belang is voor gedragsverandering. Lees snel verder!

Wat is Gelegenheid?
“Gelegenheid” in het COM-B model gaat over de omgeving en/of context waarin iemand zich bevindt. Het COM-B maakt onderscheid tussen twee soorten gelegenheid: fysiek en sociaal. Naast de term ‘gelegenheid’ is omgeving ook een gangbare term. Deze twee termen worden in dit artikel door elkaar gebruikt.
Desociale omgevingheeft te maken met de sociale kringen waarin iemand zich begeeft. Denk hierbij aan vrienden, familie of ouders, maar ook collega’s, teamgenoten of simpelweg de ruimte waarin iemand met andere mensen aanwezig is. De mensen om je heen (of je ze nou kent of niet) hebben een bepaalde invloed op gedrag. Ze laten voorbeeldgedrag zien, keuren gedrag af of moedigen het juist aan.
Defysieke omgevingslaat op de (fysieke) omgeving of ruimte waarin iemand zich begeeft. Deze omgeving kan gedrag faciliteren (een prullenbak helpt tegen zwerfafval) of belemmeren (Geen prullenbak? Dan maar op de grond).
Het gaat hier dus vooral over in hoeverre iemand in de gelegenheid wordt gebracht bepaald gedrag te vertonen.
Waarom is gelegenheid of de omgeving belangrijk?
De gelegenheid of de omgeving waarin iemand zich begeeft kan van sterke invloed zijn op zijn of haar gedrag. Het is een belangrijke factor om mee te nemen in je gedragsanalyse. Het is een factor waar iemand weinig tot geen invloed op heeft, in tegenstelling tot bijvoorbeeld motivatie of capaciteit (lees meer over capaciteit).
- Middelen: Gelegenheid heeft te maken met de beschikbaarheid van de middelen die nodig zijn om een bepaald gedrag uit te voeren. Als iemand bijvoorbeeld wil beginnen met hardlopen, is het fijn als ze een goed paar hardloopschoenen heeft.
- Tijd en toegankelijkheid: Zelfs als de middelen beschikbaar zijn, moet de gelegenheid ook toegankelijk zijn. Oftewel, iemand moet ook de tijd hebben om gedrag te vertonen. Een goed paar hardloopschoenen is nutteloos als iemand geen tijd heeft om hard te lopen.
- Sociale invloed: De sociale omgeving, denk aan bijvoorbeeld familie, vrienden of collega’s, heeft een grote invloed op gedrag. Wat is ‘normaal’ in de sociale context? Als iedereen het normaal vindt elk weekend ontzettend dronken te worden, is de kans groter dat iemand dat gedrag volgt.
- Fysieke omgeving: Ook de fysieke omgeving kan gedrag beïnvloeden. Een wandelpad in een prachtig park kan mensen bijvoorbeeld aanmoedigen om te wandelen, terwijl een drukke stad die invloed misschien minder heeft.
Hoe beïnvloed je de gelegenheid of de omgeving?
Om gedrag te veranderen of beïnvloeden kan het helpen de gelegenheid of de omgeving te veranderen, voorbeelden hiervan zijn:
- Toegankelijkheid verbeteren: Als de toegang makkelijker is tot bepaalde middelen of locaties, kan dat positief werken op gedrag. Het aanleggen en makkelijk toegankelijk maken van mooie mountainbikeroutes bijvoorbeeld kan ervoor zorgen dat meer mensen gaan mountainbiken.
- Sociale normen veranderen: Het beïnvloeden van sociale normen en verwachtingen kan ook leiden tot gedragsverandering. Dit kan worden gedaan door middel van voorlichtingscampagnes, het bespreekbaar maken van gedrag of het stellen van de juiste sociale norm in een groep. Denk hierbij aan het duidelijk maken dat een klas met leerlingen stil moet zijn tijdens de uitleg van de leerkracht.
- Fysieke omgeving aanpassen: Het aanpassen van de fysieke omgeving kan gewenst gedrag stimuleren. Denk bijvoorbeeld aan het aanleggen van fietspaden om fietsen aan te moedigen of het plaatsen van prullenbakken om zwerfafval tegen te gaan.
Hoe nu verder?
De fysieke en sociale omgeving waarin iemand zich bevindt, of de gelegenheid die iemand heeft om bepaald gedrag te vertonen is ontzettend belangrijk. Heb je een beeld van waar het mis gaat of waar het beter zou kunnen? Dan is het ook mogelijk om hier interventies voor te bedenken en je communicatie erop aan te passen. Dit onderdeel van het COM-B model geeft hier inzicht in. De andere onderdelen, motivatie en capaciteit, zijn even belangrijk in het geheel, dus neem dat ook mee in je gedragsanalyse!
Misschien ook interessant
Weerstand bij verandering: inertia
Weerstand is een belangrijke, vaak vergeten, factor bij veranderingen. Veel...
okt 21, 2024okt 21, 2024
Weerstand bij verandering: scepticisme
Weerstand is een belangrijke, vaak vergeten, factor bij veranderingen. Veel...
jun 20, 2024okt 21, 2024
Weerstand bij verandering: reactance of aversie
Weerstand is een belangrijke, vaak vergeten, factor bij veranderingen. Veel...
jun 7, 2024okt 21, 2024
Zoeken
Over deze site
Vind hier alle informatie over gedrag, communicatie en de psychologie van gedragsverandering.
- Gedrag
- Modellen
- Weerstand